Η νέα γενιά στην αρένα της θεατρικής τέχνης

Αντλώντας από τις εμπειρίες μας και τις συνεντεύξεις σας

Ένα χρόνο μετά έχουμε πια φιλοξενήσει μεγάλο μέλος των νεαρών ηθοποιών αλλά και πολλές νεοσύστατες ομάδες στο «Επί Σκηνής» και έχουμε σχηματίσει μια γνώμη για το δυναμικό υλικό της νέας γενιάς του θεάτρου στη χώρα μας, πολύ περισσότερο αφού έχουν προηγηθεί και τα τρία χρόνια της εμπειρίας μας από την ανάλογη στήλη στο περιοδικό «Φουαγιέ» και τη δουλειά μας εκεί, όσον αφορά τη νέα γενιά του θεάτρου μας.

Είναι γεγονός πως οι νέοι ηθοποιοί έχουν στην πλειοψηφία τους καλύτερη θεωρητική κατάρτιση και οι περισσότεροι διαθέτουν κάποιες πανεπιστημιακές σπουδές. Επίσης για μια μερίδα ηθοποιών κυρίως αποφοίτων από τις σχολές του Εθνικού, του Κουν, του Εμπρός, της Βεάκη έχουν καλές κινησιολογικές επιδόσεις και αξιόλογα φωνητικά προσόντα.

Όμως η έλλειψη σαφούς προσδιορισμού στην εκπαίδευση και μεθοδολογίας στη διδασκαλία εξαναγκάζει συχνά τους μεν ηθοποιούς να παραδίδονται όπως-όπως στον εκάστοτε σκηνοθέτη και τις ενίοτε αμφισβητήσιμες πρακτικές του, τους δε σκηνοθέτες να μετατρέπονται σε δασκάλους στις πρόβες, αφού το υλικό τους δεν είναι ακόμα έτοιμο.  Όμως μέσα από μια τέτοια ανάγκη θαυμάσαμε τα αποτελέσματα των Θερινών Ακαδημιών που είχε διοργανώσει η Πειραματική Σκηνή του Εθνικού επί Στάθη Λιβαθινού, ο οποίος πάντα οργανώνει στην εντέλεια το επιτελείο των ταλαντούχων ηθοποιών του όσο πολυπρόσωπες κι αν είναι οι παραστάσεις του. Την άριστη μεθοδολογία για να εξελίξει έναν ηθοποιό τεχνικά και καλλιτεχνικά, διαθέτει ο Θόδωρος Τερζόπουλος του οποίου οι ηθοποιοί διακρίνονται επίσης και για την άρτια κίνηση και αναπνοή. Επίσης αξιόλογες είναι οι επιδόσεις των ηθοποιών του Μιχαήλ Μαρμαρινού ο οποίος δουλεύει πειθαρχημένα και με σύστημα πάνω στην ιδιόρρυθμη θεματολογία του. Έμπειρη δασκάλα η Ρούλα Πατεράκη επιτυγχάνει έναν ενδιαφέροντα συνδυασμό ποιοτικής υποκριτικής και αισθαντικής έκφρασης από τους νεαρούς ηθοποιούς της ενώ η Μάγια Λυμπεροπούλου είναι εξαιρετική στο διδάσκει με ευκρίνεια υποκριτικά σχήματα και δυναμικές φόρμες.

Μεγάλη εξοικείωση έχουν οι νέοι ηθοποιοί με τις τεχνικές του αυτοσχεδιασμού, ειδικά όσοι έχουν περάσει από το στούντιο Νάμα της Ελένης Σκόττη κι οι μαθητές του Γιώργου Παλούμπη και κάποια πρώτη ερμηνευτική προσέγγιση σε πρωτοποριακές ερμηνείες έχουν επιτύχει κυρίως σε επίπεδο πειραματικό με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους νεαρούς  και άριστα εκπαιδευμένους ηθοποιούς     της ομάδας «Άσκηση» του Περικλή Μουστάκη.

Όμως τα προβλήματα υπάρχουν και θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν όσο δεν ιδρύεται μια αξιόλογη Ακαδημία Θεάτρου στη χώρα μας κι όσο ένα πλήθος νεαρών επίδοξων ηθοποιών περιφέρονται σε άθλιες σχολές ελπίζοντας μάταια για μια θέση στον ήδη υπερκορεσμένο χώρο. Ας επισημάνουμε τα πιο κρίσιμα, μέσα από την δική μας και τη δική σας οπτική:

Παιδευόμαστε ή εκπαιδευόμαστε;

• Ακόμα κι οι πιο αισιόδοξοι από σας έχουν αντιληφθεί ότι σοβαρή θεατρική παιδεία στη χώρα μας δεν υπάρχει. Ανακαλύψατε ωστόσο μια σειρά από σεμινάρια ανάμεσα στα οποία, κάποια μπορούν να προσφέρουν στους νέους δημιουργούς πολύτιμα εφόδια. Κι ανάμεσά τους βέβαια ο κάθε επίδοξος διδάσκαλος που σπούδασε στο Παρίσι βιβλιοθηκονομία και στο Λονδίνο οικονομικά, έριξε και μια γυροβολιά στο Μανχάταν όπου είδε από τα 100 μέτρα την Μέρυλ Στριπ κι ήρθε στην Ελλάδα  να μας ξεστραβώσει με τις διεθνείς γνώσεις του. Αλλά όπως έλεγε κι ο μακαρίτης ο Τσαρούχης, δηλώνουμε αρχιστράτηγοι και πάμε στον πόλεμο. Στην πολύπαθη χώρα μας είσαι ότι δηλώσεις...

Καταραμένη φτώχεια, καταραμένο πείσμα...

• Έχετε συνείδηση του πόσο δύσκολο είναι να σας ζήσει θέατρο, όπως και του πόσο δύσκολο είναι να ζήσετε στο θέατρο. Αλλά δεν πτοήστε.  Βρίσκετε άλλες δουλειές, συμπληρωματικές, για να πληρώσετε το νοίκι και τους λογαριασμούς, αντλείτε από τις όχι πάντα ανεξάντλητες γονικές παροχές, διδάσκετε όσα έχετε μάθει σε δήμους, σχολεία κι όπου αλλού σας προτείνουν, συμμετέχετε σε τηλεοπτικά σήριαλ και χτυπάτε και κάνα λόττο. Μ’ άλλα λόγια τρέχετε και δεν φτάνετε ενώ η ψυχή σας  παίζει μπάλα με την αντοχή σας. Δεν πειράζει. Αυτά τα μαθήματα είναι πολύτιμα. Πως αλλιώς θα τα καταφέρετε να φτάσετε τα πενήντα και να ζείτε ακόμα με πέντε κι εξήντα; Αν πάλι ελπίζετε σε μια καλύτερη οικονομική ποιότητα ζωής ή αλλάξτε επάγγελμα τώρα που προλαβαίνετε ή ετοιμαστείτε για χοντρούς συμβιβασμούς. Αν εν τούτοις μείνετε πιστοί στο σανίδι, θα χρειαστείτε γερό στομάχι, πολύ ταλέντο, διπλωματικότητα πρέσβη, υπομονή κι επιμονή πρωταθλητή,  αντοχή σκυροδέματος και πολύ τύχη. Αλλά δεν θα το μετανιώσετε και το ξέρετε...

Ένα όνειρο που κανείς δεν είχε...

• Κάνετε όλοι σας σχεδόν θεατρικά όνειρα αν και ξέρετε πως πολλά απ’ αυτά δεν θα πραγματοποιηθούν. Ονειρεύεστε όπως λέτε, παραστάσεις ποιοτικές, συνεργασίες ιδανικές, θεατρικά έργα συναρπαστικά και πολύ κόσμο στην πλατεία. Μερικοί ονειρεύεστε κι ας μην το λέτε την απατηλή λάμψη της διασημότητας. Όμως κανείς σας δεν ονειρεύτηκε να δημιουργήσει αύριο μια σπουδαία σχολή θεατρικών σπουδών ώστε να έχουν καλύτερες προοπτικές οι επίδοξοι δημιουργοί της γενιάς που θα ακολουθήσει τη δική σας. Γι’ αυτό ίσως ακόμα δεν θεμελιώθηκε...

Αντιφάσεις

• Διαλέγετε τις συνεργασίες σας, όταν σας επιτρέπεται να τις διαλέξετε, με κριτήρια τους κοινούς στόχους και την ψυχική και πνευματική συγγένεια. Έτσι τουλάχιστον μας είπατε οι περισσότεροι. Τώρα βέβαια αν κάποιος σας πληρώσει για να παίξετε και σας βάλει κι ένσημα (κάτι που έχει αρχίσει να σπανίζει) ακόμα και να μην είναι η δουλειά των ονείρων σας  θα πάτε τρέχοντας και μην το πείτε ούτε στο θεό, ούτε στην συνέντευξη. Άλλωστε ποια είμαι εγώ που θα σας κρίνω; Στη θέση σας το ίδιο θα ‘κανα.

Τα πάθη και τα λάθη  των πρωτοπόρων

• Αρκετοί από σας φλερτάρετε με πρωτοποριακές τεχνικές και κείμενα. Πολύ καλά κάνετε αφού το νεωτερικό θέατρο του αύριο σας ανήκει. Αρκεί να μην ξεχνάτε πως αν κανείς δεν κατέχει στην εντέλεια τις δομές, δεν μπορεί και να τις σπάσει. Επίσης προσπαθήστε να «κυριολεκτείτε» και να εκφράζεστε με σαφήνεια. Η τέχνη έχει  ανάγκη βέβαια από ποίηση αλλά την θαμπώνει η ασάφεια. Οι θεατρικοί ήρωες που παραδίδονται σε ναρκισσιστικά παραληρήματα ανήκουν στην αρμοδιότητα του ψυχιάτρου κι όχι του θεατή. Πολύ συχνά νέοι ηθοποιοί πέφτουν στην παγίδα να ερμηνεύουν όχι τον ρόλο αλλά την καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. Πολλοί σκηνοθέτες στο όνομα ενός εντυπωσιακού οράματος, καταργούν την ουσία του κειμένου ανεβάζοντας τελικά το δικό τους έργο κι όχι αυτό του συγγραφέα το οποίο απλά χρησιμοποιούν σαν πρόσχημα. Και όσον αφορά τους συγγραφείς μας, καλό θα ήταν στην προσπάθειά τους να μιλήσουν επί παντός επιστητού, να μην ξεχνάνε τα όρια και τα γλωσσικά ιδιώματα των ηρώων που οι ίδιοι δημιούργησαν, αναγκάζοντάς τους να γίνονται οι κουβαλητές της δικής τους γλώσσας αλλά και  των δικών τους προβληματισμών και σκέψεων, χάνοντας έτσι την λάμψη και την αυτοτέλειά τους.  Κι επίσης σημαντικός σκόπελος που πρέπει να ξεπεραστεί είναι η ανικανότητα των άπειρων θεατρικών συγγραφέων να διατηρούν την θαυμαστή ισορροπία ανάμεσα στην αμεσότητα του λόγου τους και την θεατρικότητα του.  Έτσι συχνά αντί για θεατρική δραματουργία έχουμε τηλεοπτικά σενάρια που εξόκειλαν στη σκηνή και στον αντίποδα ακατανόητα, φλύαρα και βαρετά κείμενα χωρίς έρμα και χωρίς δραματουργική βαρύτητα υποδύονται ανεπιτυχώς πως κατέχουν τη σοφία του Μπέκετ, του Ζενέ, του Πίντερ και του Ιονέσκο μαζί, δυναστεύοντας ηθοποιούς και θεατές.

Μια ομάδα για κάθε ονειροπόλο

• Όσον αφορά τώρα τις θεατρικές ομάδες που ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια στο δάσος, ανεβάζοντας τον αριθμό των παραστάσεων σε πάνω από εξακόσιες το χρόνο, αποτελούν σίγουρα μια δημιουργική διέξοδο αλλά δεν είναι και πανάκεια.

Η ανάγκη σας να εκφραστείτε στο σανίδι, σας οδήγησε στην δημιουργία πολλών μικρών θεατρικών σχημάτων κάποια από τα οποία έχουν προοπτικές και θα αποτελέσουν τα φυτώρια για να δημιουργηθούν και να εξελιχθούν τα αυριανά καταξιωμένα σχήματα που θα καθορίσουν το πολιτιστικό τοπίο της χώρας μας.  Αλλά όχι, όλα. Μια ομάδα θεατρική δεν είναι, δεν μπορεί να είναι το πεδίο έκφρασης κάθε πικραμένου που τυχαίνει να μην τον «παίζουν» τα επιτυχημένα σχήματα ως ηθοποιό, σκηνοθέτη και συγγραφέα. Μια ομάδα για να έχει κύρος και προοπτικές πρέπει να οργανώνεται σε τρεις βασικούς άξονες:

• Κοινό για όλους, ξεκάθαρο και ικανό να επιτευχθεί,  στόχο.
• Ρεπερτόριο το οποίο να εμπνέεται από αυτό το στόχο και να τον υπηρετεί πιστά.
• Συντελεστές οι οποίοι να είναι σε θέση να εκπληρώσουν αυτό το στόχο μέσα από το κοινό τους όραμα και τις δυνατότητές τους ο καθένας στον τομέα του.

Επίσης μια ομάδα για να δημιουργηθεί θα πρέπει να έχει όντως κάτι καινούργιο να προτείνει,  να κατέχει τα μέσα με τα οποία θα το αναδείξει και να είναι συνεπής ως προς το σύστημα και την οργάνωση μέσω της οποίας  θα το διεκπεραιώσει.

Είναι κρίμα και άδικο για όλους, τα όνειρα του καλλιτέχνη, να γίνονται επί σκηνής,  ο εφιάλτης του θεατή.